در قرآن چهار دسته آیات درباره جهاد وجود دارد که با در نظر گرفتن همه آنها می توان نظر این کتاب آسمانی را درباره جنگ و صلح به دست آورد:

1. آیات مطلق. این دسته آیات مطلقا و بدون هرگونه قیدی دستور جهاد می دهد به طوری که اگر فقط این آیات بود و آیات دیگر درباره جهاد نبود ممکن بود بگوییم اسلام دین جنگ است. دو نمونه از این آیات را ذکر می کنیم:

الف. سوره توبه آیه 29: بجنگید با کسانی که به خدا و به روز قیامت ایمان ندارند و آنچه را که خدا و رسولش حرام کرده است حرام نمی شمارند و به دین حق متدین نیستند، با چنین کسانی از اهل کتاب (پیروان سایر ادیان که کتاب آسمانی دارند) بجنگید تا سر حد جزیه دادن در حالی که خاضع شده اند.

ب. سوره توبه آیه 73: ای پیامبر! با کافران و منافقان جهاد کن و بر آنها سخت بگیر.

2. آیات مقید: در این آیات، جهاد مشروط به یک شرط شده است. سه نمونه از این آیات را ذکر می کنیم:

الف. سوره بقره آیه 190: بجنگید در راه خدا با کسانی که با شما می جنگند، ولی از حد تجاوز نکنید که خدا تجاوزکاران را دوست ندارد.

ب. سوره حج آیه 41-38: خداوند از کسانی که ایمان آوردند دفاع می کند. خدا خیانتکارهای کافرپیشه را دوست ندارد. اجازه داده شد به این مردمی که دیگران به جنگ آنها آمدند، که بجنگند چون مظلوم واقع شدند. خدا قادر به یاری آنهاست، کسانی که آنها را از شهر و دیارشان به ناحق بیرون کردند و جرمشان فقط این بود که می گفتند پروردگار ما خداست. اگر خدا به وسیله گروهی از انسانها مانع تهاجم گروه دیگر نشود صومعه ها و دیرها و کنشتها و مساجد که در آنها عبادت خدا می شود ویران می گردد.

ج. سوره توبه آیه 36: با همه مشرکان بجنگید همان طور که مشرکان با همه شما می جنگند.

3. آیاتی که تصریح می کند که دین باید با دعوت گسترش یابد نه با اجبار. این آیات نیز به شکل دیگری مفهوم آیات مطلق را روشن می کند. چند نمونه از این آیات را ذکر می کنیم:

الف. سوره بقره آیه 256: اجباری در دین وجود ندارد. راه حق از راه باطل آشکار است.

ب. سوره نحل آیه 125: ای پیامبر! مردم را به سوی راه پروردگارت دعوت کن با حکمت و سخن استوار و با موعظه نیک، و کسانی که با تو مجادله می کنند تو هم به نحو خوبی با آنها مجادله کن.

ج. سوره کهف آیه 29: ای پیامبر! بگو حق از ناحیه پروردگارتان است، هر که می خواهد، ایمان بیاورد و هر که می خواهد، کافر باشد.

د. سوره یونس آیه 99: ای پیامبر! اگر پروردگارت بخواهد، مردم روی زمین ایمان می آورند. آیا تو مردم را اجبار می کنی تا مؤمن باشند؟

هـ .سوره شعراء آیه 3 و 4: ای پیامبر! گویی می خواهی خودت را هلاک کنی که این مردم ایمان نمی آورند. ما اگر بخواهیم، از آسمان عذابی نازل می کنیم، به مردم می گوییم یا باید ایمان بیاورید یا با این عذاب شما را هلاک می کنیم، همه مردم اجباراً ایمان خواهند آورد.

4. آیاتی که به صلح اهمیت می دهد. چند نمونه از این آیات را نیز ذکر می کنیم:

الف. سوره نساء آیه 128: صلح بهتر است.

ب. سوره بقره آیه 208: ای کسانی که ایمان آورده اید، همه داخل صلح شوید.

ج. سوره انفال آیه 61: ای پیامبر! اگر مخالفان تو بال و پر خود را برای صلح پهن کردند و طرفدار صلح شدند تو هم آماده صلح باش.

د. سوره توبه آیه 90: ای پیامبر! اگر مخالفان تو از جنگ کناره گیری کردند و با شما نجنگیدند و اظهار صلح نمودند، خدا به شما اجازه نمی دهد که با آنها بجنگید.